Gemeentelijke herindeling, goed of gek?

In Nederland is al een aantal decennia een proces aan de gang van gemeentelijke herindeling. Op de website van de Rijksoverheid wordt uitgelegd waarom dit gedaan wordt. De kern van het verhaal is dat decentralisatie van taken van de rijksoverheid grotere gemeenten noodzakelijk zou maken.

Decentralisatie

Het rijk is al een aantal jaren bezig met overdragen van taken aan gemeenten en provincies omdat zij de taken efficiënter kunnen uitvoeren. Het Rijk streeft naar een besparingen van 2 miljard in de toekomst. Hoeveel er op dit moment al is bespaard wordt niet duidelijk gemaakt, maar het Centraal Planbureau (CPB) heeft er wel onderzoek naar gedaan. Zo is als gevolg van de decentralisatie van de bijstandswet naar gemeenten in 2004 het beroep op de bijstand met ongeveer 8% gedaald.

Maar wij mogen hier niet uit extrapoleren dat fiscale decentralisatie in het algemeen efficiëntiewinst oplevert. Het CPB plaatst de kanttekening (tweede pagina) dat er nog maar beperkt bewijs is voor deze stelling op basis van empirisch onderzoek. In sommige gevallen kan decentralisatie de efficiëntie ook verminderen. Ik geef de keuze voor decentralisatie het voordeel van de twijfel, maar met gemeentelijke herindeling heb ik wel een probleem.

Gemeentelijke herindeling

De redenering van de Rijksoverheid is dat kleine gemeenten vanwege de decentralisatie hun verantwoordelijkheden niet meer aankunnen en daarom moeten groeien. Op haar website verwijst zij ook naar een onderzoek waaruit zou blijken dat herindeling leidt “tot meer vakkundige ambtenaren, meer efficiënt beleid en een betere positie van de nieuwe gemeente ten opzichte van de regio, de provincie en het Rijk”.

Wie de moeite doet om de conclusies van het volledige rapport te lezen zal zien dat de bevindingen wat genuanceerder zijn. Zo heeft herindeling weliswaar voordelen, maar ervaren de inwoners van de gemeenten dat de afstand met de lokale politiek groter wordt.

Merk ook op dat op pagina 119 van het rapport over ‘effectief beleid’ wordt gesproken in plaats van ‘efficiënt beleid’ in de samenvatting van het rapport op de website van de Rijksoverheid. Een wezenlijk verschil: effectiviteit is de omvang of kracht van het effect, efficiëntie is het behalen van een zo groot mogelijk effect met zo min mogelijk moeite.

Maar het is vooral een heel relevant verschil, omdat uit recent onderzoek blijkt dat de uitgaven van fusiegemeenten structureel sterker stijgen dan in niet-gefuseerde gemeenten. Ondertussen had het kabinet Rutte II in het regeerakkoord (pagina 46) al een bezuiniging van € 180 miljoen op het Gemeentefonds ingeboekt voor 2017 vanwege de kosten die bespaard zouden worden met gemeentelijke herindeling:

Het eindperspectief voor gemeenten leidt tot besparingen die ontstaan door schaalvoordelen, verminderen van toezicht, vereenvoudiging van regelgeving en minder dubbeling van taken. De besparing gaat uit van een daling van het aantal gemeenteambtenaren doordat gemeenten groter worden of met elkaar gaan samenwerken. Er is uitgegaan van het rekenkundige equivalent van een vermindering met 75 gemeenten in de periode tot 2017. Voor de totale periode komt deze benadering neer op een resterend aantal van 100-150 gemeenten in 2025. Dit leidt tot een uitname uit het Gemeentefonds.

De onderzoekers bekritiseren het kabinet uiteraard voor het inboeken van een bezuiniging die nergens op is gebaseerd. De grote vraag voor mij is dan waarom er in de eerste plaats bezuinigd werd zonder onderzoek naar de haalbaarheid van deze bezuiniging te doen? En waarom heeft het kabinet nog niet gereageerd op dit onderzoek? Er is ook over bericht door het NOS Journaal, dus het nieuws moet hen zeker bekend zijn.

Waar zijn ze mee bezig, denken ze een strategie te gebruiken van doodzwijgen en over laten waaien? Ondertussen wordt er in ieder geval vrolijk doorgegaan met de herindelingen.

Het vrijwillige karakter van gemeentelijke herindeling

Volgens de website van de Rijksoverheid ligt het initiatief voor herindeling bij gemeenten zelf en kan de provincie alleen in bijzondere gevallen het initiatief nemen. Maar de vraag is wat de politiek gaat doen als er gemeenten zijn die geen zin hebben in een herindeling? Per 1 januari 2012 bestaan er 415 gemeenten in ons land, een fors verschil met de 100 tot 150 gemeenten die het kabinet graag ziet in 2025.

Ik voorzie dat veel inwoners van kleine plattelandsgemeenten die volgens het kabinet moeten worden opgeslokt door megagemeenten van 100.000 inwoners veel weerstand gaan geven. Stel je eens voor wat voor moeite de inwoners van Schiermonnikoog (de kleinste gemeente van Nederland)  zouden moeten doen om een raadsvergadering bij te wonen van hun fusiegemeente die waarschijnlijk gehuisvest zou zijn op het Friese vasteland? En de opkomstpercentages voor de lokale politiek zouden een nog groter drama worden dan ze nu al zijn.

Mijn gok is dat het plan in deze vorm niet doorgaat, of dat er nog meer dwang wordt toegepast. Zo is eerder dit jaar Goedereede bijvoorbeeld gedwongen om onderdeel te worden van de nieuwe fusiegemeente Goeree-Overflakkee.