politiek

Bosnië-Herzegovina dreigt uit elkaar te vallen omdat het Servische deel van het land beweegt naar afscheiding. De Serviërs hebben zich al teruggetrokken uit het federale parlement en dreigen hun troepen uit het federale leger terug te trekken om een eigen leger te vormen. Ze willen namelijk complete autonomie in hun eigen deelrepubliek.

Toen de Bosnische Burgeroorlog werd beëindigd met het Verdrag van Dayton in 1992 werd het land een federale staat. Het werd opgedeeld in de Federatie van Bosnië en Herzegovina voor de islamitische Bosniakken en rooms-katholieke Kroaten en de Servische Republiek voor de orthodoxe Serviërs. Ik begrijp niet waarom men toen dacht dat dit zou werken. Een federale staat als België functioneert al moeilijk terwijl dat land twee bevolkingsgroepen heeft die nog met elkaar kunnen samenwerken. Het laat zich raden dat een federale staat met drie bevolkingsgroepen die elkaar haten bijzonder dysfunctioneel is. Soms moeten we erkennen dat het vuur van nationalisme te heet is en dat je geen multi-etnische staat kunt opleggen.

Het lijkt mij daarom het beste als beide deelrepublieken onafhankelijk worden en er wat territorium en bevolking wordt uitgewisseld. Dit is in het verleden wel vaker gebeurd, zoals tussen Griekenland en Turkije in 1923 na de Grieks-Turkse Oorlog. Turkije en Griekenland kwamen toen een gedwongen bevolkingsuitwisseling overeen, die christenen uit Turkije naar Griekenland en moslims uit Griekenland naar Turkije verhuisde. Met het oog van vandaag is dit een mensenrechtenschending, maar het was wel effectief in het voorkomen van etnisch conflict.

Om mensenrechten te respecteren zou dit nu met referenda gedaan kunnen worden. Ten eerste zouden beide deelrepublieken overeen moeten komen dat ze referenda houden over onafhankelijkheid. Dit zou alleen werkbaar zijn als de nu gedeelde soevereiniteit over het Brčko-district wordt toegewezen aan de Republiek. Anders zou die staat in tweeën gespleten worden en geen continue landmassa hebben. Ten noorden van het Brčko-district ligt het Posavina kanton wat weer onderdeel is van de Federatie. We moeten voorkomen dat dit een exclave zou worden van de Federatie na de onafhankelijkheid van de Republiek. Daarom zouden de inwoners van dit kanton in een referendum kunnen beslissen of zij onderdeel willen worden van Kroatië of de Servische Republiek. De inwoners van dit kanton zijn namelijk in meerderheid Kroaten.

Om een akkoord over referenda te bereiken kan de Republiek een concessie kunnen doen aan de Federatie om de districten ten zuiden van Banja Luka uit te ruilen tegen het bovengenoemde territorium. Deze districten vormen nu een flinke uitstulping in het territorium van de Federatie. Uitruil zou de landsgrenzen dus wat meer gladstrijken. Deze districten zijn in meerderheid Servisch, maar zeer dun bevolkt met maar enkele tienduizenden inwoners. De Servische inwoners kunnen op vrijwillige basis besluiten of zij willen verhuizen naar de Servische Republiek en worden financiëel gecompenseerd als zij dat doen. Vice versa geldt hetzelfde voor Bosniakken en Kroaten, ook als zij niet in gebied leven dat wordt uitgeruild.

De Bosniakken en Kroaten lijken beter met elkaar overweg te kunnen. Toch zou het ook een goed idee zijn om de gemeenten in het zuiden en zuidwesten van de Federatie in een referendum te laten kiezen of zij onderdeel willen blijven van de Federatie van van Bosnië en Herzegovina of dat zij zich willen aansluiten bij Kroatië. In deze gebieden woont namelijk een Kroatische meerderheid. Daarnaast is de zuidelijke grens van Bosnië-Herzegovina met Kroatië nu verre van optimaal. Zo is wordt de Kroatische kustlijn onderbroken door de gemeente Neum, welke onderdeel is Bosnië-Herzegovina. Dit terwijl de gemeente een grote meerderheid van Kroaten heeft.

Tegelijkertijd is er ook onrust in Kosovo over Serviërs die afscheiding willen. Daar is ook een Servische meerderheid in paar gemeenten in het noorden van Kosovo. Geef hen ook de mogelijkheid om zich uit te spreken in een referendum over aansluiting bij Servië. Kosovo kan daar tegenover stellen dat Servië dan eindelijk Kosovo zal erkennen als soevereine staat, wat Servië nu nog steeds weigert.

In het magazine Politico stellen ze dat er dan maar een NAVO-macht heen moet om verdere escalatie door de Servische Republiek en Servië te voorkomen, maar ik zie niet in hoe dat een structurele oplossing is. We moeten erkennen dat het Verdrag van Dayton een fout was en dat je onafhankelijkheidsstreven niet zomaar in de kiem kunt smoren. Je kunt niet een multi-etnische staat opleggen aan volken die niet met elkaar willen samenleven. Servië en de Servische Republiek mogen dan onverantwoordelijk zijn en de kwestie escaleren, maar het nationalistische verlangen naar een natiestaat (één staat voor één volk) is niet onredelijk. Etnisch conflict in multi-etnische staten is altijd al de rode draad geweest in de geschiedenis. Nationalisme en de vorming van natiestaten is daar vaak een goede oplossing voor geweest. Zie bijvoorbeeld de eenwording van Italië, de ondergang van het Ottomaanse Rijk, of het uiteenvallen van Oostenrijk-Hongarije en de Sovjetunie. Daar oordelen wij niet afwijzend over. In de eerste drie gevallen ging dat gepaard met oorlog, dus laten wij dat vooral op democratische wijze organiseren. Laat mij maar aan de onderhandelingstafel zitten als diplomaat!

Afgelopen vrijdag was er een nieuwsbericht dat het aantal bedden dat wordt bezet door COVID19-patiënten weer snel oploopt. Van deze groep is ongeveer 80 procent niet gevaccineerd. Wij lezen dat dit leidt tot frustratie bij het ziekenhuispersoneel. Immers, als die patiënten zich wel hadden laten vaccineren was de kans om in het ziekenhuis te belanden veel kleiner geweest. Als zij zich wel hadden laten vaccineren, was het ziekenhuispersoneel niet zo uitgeput. Ook was het dan niet nodig geweest om zoveel andere operaties uit te stellen omdat COVID19-patiënten de IC-bedden bezet houden.

In hetzelfde nieuwsbericht staat een videoreportage over twee vaccinatieweigeraars. Ze presenteren zich als redelijke mensen met principiële bezwaren, niet de antivaxxers met complottheorieën. Maar zijn hun argumenten wel zo redelijk? Laten we deze op een rij zetten:

1. Ik heb geen vertrouwen in langetermijngevolgen omdat die onbekend zijn.
2. Vaccins zijn getest op gezonde mensen, terwijl ik hart- en longproblemen heb. Daarom wil ik eerst weten wat de bijwerkingen zijn.

Dan nog meer argumenten uit een ander nieuwsbericht:

1. Ik zie COVID19 als vergelijkbaar met de Mexicaanse griep en dat heb ik ook doorstaan, ik neem ook geen griepprik en ik durf het vaccin niet te combineren met mijn reumamedicatie.
2. Ik heb negatieve ervaringen met medicatie uit het verleden, effecten van vaccins zijn onduidelijk en na een vaccinatie ben ik nog steeds vatbaar voor COVID19.
3. Ik ben 44 jaar en gezond. Ik denk dat het risico minimaal is dat COVID19 voor mij gevaarlijk is. Ik stap immers ook iedere dag in de auto met het minimale risico op een dodelijk ongeluk.
4. Ik heb al COVID19 gehad en na een week was ik weer in orde zonder in het ziekenhuis te belanden. Ik denk dat de vaccins zo snel ontwikkeld zijn dat er nog onduidelijkheid is over de bijwerkingen.

De onbekende bijwerkingen op lange termijn zijn minimaal. Het vaccin is ook getest op en veilig bevonden voor mensen uit risicogroepen, inclusief hen die longaandoeningen hebben. Juist dat soort mensen lijkt mij extra kwetsbaar voor een ernstig verloop van COVID19 en hebben de meeste baat bij een vaccinatie. Idem voor de reumamedicatie. Hoewel het vaccin niet compleet beschermt, vertraagt het wel de verspreiding van COVID19. Ook degenen die al besmet zijn geweest hebben nog steeds baat bij een vaccinatie omdat onduidelijk is hoeveel weerstand is opgebouwd na een eerste infectie.

Dan de 44-jarige man die de vergelijking tussen COVID19 en een auto-ongeluk maakte. In 2020 zijn er in Nederland 60 mannen tussen de 40 en 50 jaar overleden aan het virus. Het aantal mannelijke verkeersdoden in 2020 tussen de veertig en de vijftig jaar bedroeg echter 38. Als je dan bedenkt dat maar iets minder dan een derde van de verkeersdoden in een auto zat, kom je uit op ongeveer 12 doden in die leeftijdsgroep als gevolg van een auto-ongeluk. Waarschijnlijk zullen de 60 mannelijke COVID-doden al een gebrekkige gezondheid hebben gehad in tegenstelling tot de gezonde 44-jarige, maar over de hele linie genomen is COVID19 toch een factor vier dodelijker voor deze mannen dan een autorit. Hoewel het interessant was om de precieze statistieken uit te zoeken, is het irrelevant. Mijn bezwaar tegen dit argument is namelijk dat het een slechte vergelijking is. Overlijden aan COVID19 is grotendeels te vermijden na een vaccinatie, waar je dus nauwelijks bijwerkingen aan overhoudt. Autoritten zijn voor veel mensen niet te vermijden voor woon-werkverkeer.

De argumenten van de vaccinweigeraars lijken enerzijds voort te komen uit een gebrek aan informatie. Als ik twijfels heb over medische zorg stel ik vragen aan mijn huisarts en ga ik zelf niet allerlei wilde aannames maken. Anderzijds vind ik ze soms ook domweg arrogant overkomen. Hoe weten die vaccinweigeraars nou zo zeker dat er te weinig onderzoek is gedaan naar effecten en bijwerkingen van vaccins? Zij hebben geen relevante opleiding genoten in de geneeskunde, epidemiologie of virologie en hebben er dus geen verstand van. Als je dat verstand niet hebt vertrouw je op de kennis en kunde van een specialist.

Dan is er nog een speciale categorie vaccinweigeraars die weigert op basis van religieuze overtuiging. Met name in Staphorst is de vaccinatiegraad, op Urk na, met 48% de laagste van Nederland. Niet geheel verrassend stijgt het aantal besmettingen in die gemeente het snelst en krijgt het nabijgelegen ziekenhuis in Zwolle een gigantische toestroom van COVID19-patiënten. Wat zijn hun argumenten eigenlijk?

De diep religieuze Protestantse Staphorsters die door RTV Oost zijn gesproken leggen het uit. Het komt er op neer dat de vaccinweigeraars stellen dat je op God moet vertrouwen. Hij bepaalt of wij ziek worden of niet. Een vaccin nemen om te voorkomen dat je ziek wordt is dus in strijd met vertrouwen op God. Om dezelfde reden houden ze in Staphorst niet van verzekeringen. Maar medische behandelingen met medicatie zijn dan weer wel toegestaan, omdat het voorkomen van een ziekte wat anders is dan het bestrijden van een ziekte.

Ik vind het een zeer vergaande en strenge interpretatie van de wil van God. Er staat niets in de Bijbel over de onwenselijkheid van vaccins. Ergens kan ik het nog begrijpen, maar ik vind de argumentatie toch zwak. Het maakt niet duidelijk waarom een medische behandeling niet strijdig is met vertrouwen op God terwijl een vaccin wel strijdig zou zijn. Maar dit alles is niet relevant, omdat de Bijbel naastenliefde van gelovigen vraagt. Naastenliefde voor de zorgkanjers die nog verder uitgeput raken door de toestroom van ongevaccineerden op de IC-afdeling. Voor andere patiënten die ervaren dat hun operaties continu worden uitgesteld. De vraag voor de Staphorsters is: gaat vertrouwen op God voor op naastenliefde, of andersom?

De vaccinweigeraars horen al veel kritiek van mensen die vinden dat ze asociaal zijn. Soms hebben anderen gewoon gelijk over de gevolgen van je eigenwijze en asociale keuzes. Geweldig dat de vaccinweigeraars in dit land zo principieel kunnen zijn. De medisch specialisten longgeneeskunde trekken echter aan het kortste eind met bergen onbetaald overwerk in de avond en op hun vrije dagen.

Als vaccinweigeraars zo principieel willen zijn en een vaccin weigeren, zouden ze ook consequent moeten zijn en medische zorg voor COVID19 moeten weigeren. Maar als puntje bij paaltje komt zijn deze mensen laf en hebben ze geen ruggengraat. Laten we ze daarom helpen om trouw te blijven aan hun principes door vanaf nu geen ongevaccineerden meer aan te nemen op de IC-afdeling voor COVID19. Geen levensreddende behandeling meer en gewoon aan de palliatieve sedatie leggen, oftewel verdoving, als ze de pijp uitgaan in de terminale fase van COVID19. Ik denk dat de groep vaccinweigeraars zou verdwijnen als sneeuw voor de zon met dat vooruitzicht.

China is de laatste jaren ijverig bezig met het bezetten van het land van haar buren. In mei dit jaar was er een nieuwsbericht dat China in het geheim drie dorpen heeft gebouwd in een afgelegen vallei in Bhutan. Dit past in een patroon, omdat China ook vorig jaar vanuit het niets met een claim kwam op het Sakteng natuurreservaat in Bhutan. Eerder stond dat gebied zelfs op een Chinese kaart uit 2014 als het territorium van Bhutan weergegeven. Blijkbaar is het allemaal onderdeel van China’s plan om India dwars te zitten, waar China al langer grensconflicten mee heeft. Bhutan ligt tussen China en India in en is een bondgenoot van de laatste.

Maar China beperkt zich niet tot die grens. Ook de Zuid-Chinese Zee is niet veilig voor China’s ongegronde territoriale claims. China schendt met regelmaat de exclusieve economische zone (waar een staat het alleenrecht op o.a. vissen heeft) van de Filipijnen. Hoewel een internationaal gerechtshof de Chinese claims verwierp, blijft China doorgaan. De Filippijnse president Duterte probeerde eerst China tegemoet te komen en handhaafde de gerechtelijke uitspraak niet, maar hij lijkt er nu genoeg van te hebben. Naast de Filipijnen klaagde ook Maleisië over Chinese schending van haar luchtruim in de Zuid-Chinese Zee. De Verenigde Staten stelden dat het de Filipijnen als haar bondgenoot te hulp zou komen bij Chinese agressie.

Nog meer alarmerend is het dreigement van China eerder dit jaar dat er oorlog komt als Taiwan zich onafhankelijk verklaart. China meent dat Taiwan onderdeel is van China, maar het dat is het verdraaien van de geschiedenis. De Chinese Communistische Partij kwam immers aan de macht nadat de Republiek van China door hen naar Taiwan was verdreven. Het is dus juist China dat onderdeel was van Taiwan. De VS reageerde kalm, met een bericht dat spanningen over Taiwan niet tot een confrontatie hoeven te leiden.

Hoewel de VS wel terugduwen, doet mij dit allemaal toch te veel denken aan het ‘appeasement’ van Nazi-Duitsland in de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog. Toen werd in het Verdrag van München een deel van Tsjecho-Slowakije aan Nazi-Duitsland toegekend om dat land tegemoet te komen. Nu wordt er niets formeel weggegeven, maar laten we het in feite toch gebeuren: China bezet territorium en gaat daar niet meer weg. Het negeert klachten van haar buurlanden en gaat door op dezelfde voet. Genocide op de Oeigoeren binnen de Chinese grenzen gaat al te ver, maar het inpikken van territorium van andere staten moet een rode lijn zijn. Het is al schandalig dat Rusland kon wegkomen met de annexatie van de Krim, maar als het nog machtigere China zijn gang kan blijven gaan met annexaties is het einde zoek.

De enige manier om hier iets aan te doen is nog meer assertiviteit. We willen een gewapend conflict vermijden, maar we kunnen veel meer doen met sancties. Serieuze sancties die de Chinese export flink pijn doen lijken het enige te zijn waar China naar luistert. En dat werkt alleen als iedereen meedoet: naast de VS ook de buurlanden van China en de EU. Als China land inpikt, kunnen wij de Chinese eigendommen in het buitenland dreigen te confisqueren, zoals de haven van Piraeus bij Athene bijvoorbeeld. Op Taiwan zouden de VS, op verzoek van Taiwan uiteraard, een militaire basis kunnen bouwen. Dit is niet anders dan wat de VS in Zuid-Korea en Japan hebben gedaan ter bescherming van hun bondgenoten. De relatie met China zou tot een dieptepunt zakken, maar het zou China wel afschrikken van een mogelijke invasie van Taiwan.

Vandaag was in het nieuws dat een kandidaat-partijvoorzitter van de PvdA pleit voor een fusie tussen de PvdA en GroenLinks. Samen met andere PvdA- en GroenLinks-leden heeft hij een manifest geschreven dat daar toe oproept. Dit manifest is naar eigen zeggen al door ondertekend door 6.500 leden van beide partijen.

Ik heb al eens eerder geschreven over wat ik denk van een fusie. Beide partijen zijn meer naar elkaar gegroeid, naar mijn idee vooral omdat de PvdA groener is geworden. Er zijn nog maar weinig verschillen die er echt toe doen, maar ik heb wel drie heel zichtbare en cruciale verschillen gevonden:

1. CETA.
2. Vleestaks.
3. Vliegveld Lelystad.

Ik noemde CETA ook al in mijn eerdere post over een fusie, maar ik heb nog eens goed naar informatie gezocht. De PvdA was eerder voorstander, nota bene de huidige fractievoorzitter Liliane Ploumen heeft het als minister voor Buitenlandse Handel in het kabinet Rutte II altijd verdedigd. In oktober 2019 besloot de PvdA, nu in de oppositie buiten het kabinet Rutte III, het verdrag toch af te wijzen. Het klinkt mij als weinig principieel en hypocriet in de oren om dat pas te doen toen ze in de oppositie waren beland, maar laten we onze zegeningen tellen. In februari 2020 stemde de Tweede Kamer fractie van de PvdA ook daadwerkelijk tegen het verdrag, maar werd het verdrag met drie stemmen verschil toch aangenomen. Het is nu de vraag of de PvdA de rug recht gaat houden in de Eerste Kamer, waar nog gestemd moet worden over CETA.

De Eerste Kamer heeft de stemming over CETA immers uitgesteld tot na de laatste Tweede Kamer-verkiezingen. Dit betekent dat VVD en CDA tijdens de formatie van een nieuw kabinet de PvdA onder druk kunnen zetten om CETA te slikken als onderdeel van het regeerakkoord. De PvdA moet maar zorgen dat er in het regeerakkoord komt te staan dat CETA getorpedeerd wordt of dat het een ‘vrije kwestie’ wordt die geen onderdeel is van het regeerakkoord. We horen toch de hele tijd tijdens deze formatie dat iedereen een compact regeerakkoord wil schrijven? Dan kan CETA mooi afgeschoten worden door de Eerste Kamer wanneer er eindelijk eens over gestemd wordt. Waarom was CETA ook weer zo afgrijselijk? Lees deze brief aan de Eerste Kamer die is ondertekend door dertig advocaten, juristen en hoogleraren dan maar eens. Dat is de mooiste samenvatting die ik heb gelezen over het gevaar van een parallel rechtssysteem voor Canadese investeerders, dat bovendien in strijd is met onze Grondwet.

Als de PvdA-senatoren dit lezen: als jullie het in jullie hoofd halen om in te stemmen met CETA wil ik niets met de PvdA te maken hebben. Ik zal tegen een fusie tussen de PvdA en GroenLinks stemmen en zal geen lid worden van de fusiepartij. Hoewel ik over het algemeen wel houd van Sigrid Kaag, vind ik het een doodzonde en D66 onwaardig dat zij dit baggerverdrag toch door de Eerste Kamer wil loodsen.

Dan de vleestaks. Net als het Vliegveld Lelystad (in tegenstelling tot mijn eerder post ga ik het voortaan geen Lelystad Airport meer noemen, we leven hier in Nederland!) heeft de PvdA het gepresteerd om er niets over op te schrijven in hun verkiezingsprogramma van 105 pagina’s. In de Stemwijzer voor de laatste verkiezingen antwoordde de PvdA dat zij tegen een vleestaks is. Blijkbaar omdat de PvdA vindt dat vlees ook betaalbaar moet blijven voor de lagere inkomens. Het lijkt een sympathiek argument, maar als de PvdA consistent is dan zou zij dus ook tegenstander moeten zijn van accijnzen op alcohol. Zowel vlees en alcohol is bij matig gebruik (in tegenstelling tot tabak, waar ook accijns op wordt geheven) immers niet schadelijk voor de gezondheid en beide zijn luxegoederen die niet noodzakelijk zijn in ons dieet, dus voor mij is dat een terechte vergelijking. Maar ik hoor niets van de PvdA over de betaalbaarheid van bier en wijn voor lage inkomens?

Ten slotte Vliegveld Lelystad. Op de PvdA website staat een nieuwsbericht zonder datum, waarvan ik niet weet hoe oud het is. Op de website van de Omroep Gelderland staat een nieuwsbericht van 13 maart 2021, vlak voor de Tweede Kamer-verkiezingen die dit jaar zijn gehouden. Beiden vertellen dat de PvdA vindt dat het luchtruim en de aanvliegroutes op orde moeten zijn en impliceren voor mij sterk dat de PvdA daarna akkoord zou gaan met de opening van Vliegveld Lelystad. Jammer, want zo boeten de groene ambities van de PvdA in aan geloofwaardigheid.

Stel nou dat de PvdA-senatoren juist stemmen en CETA afmaken. Dan denk ik dat als de PvdA en GroenLinks inderdaad fuseren, we een nieuw verkiezingsprogramma kunnen schrijven. Beter bedenkt de programmacommissie dan zelf dat die vleestaks er moet komen en dat Vliegveld Lelystad op slot gaat. Zo niet, dan zal ik desnoods zelf een amendement gaan indienen op een partijcongres om dat te corrigeren. Er is namelijk meer dan voldoende steun onder de PvdA-kiezers voor een vleestaks. Ik heb een vermoeden dat er ook genoeg PvdA-leden zijn die een standpunt tegen Vliegveld Lelystad zouden steunen.

Op 22 april kondigde Rusland aan dat zij een groot deel van haar troepen aan de oostgrens van Oekraïne gaat terugtrekken. Eerder dit jaar had Rusland daar namelijk 100.000 troepen gestationeerd, blijkbaar met het doel om Oekraïne te intimideren. Aan de oostgrens van Oekraïne bevinden zich de zelfverklaarde Volksrepublieken Donetsk en Loehansk, welke een aantal jaren geleden in opstand zijn gekomen tegen Oekraïne. We weten dat Rusland deze rebellen militair steunde (hoewel Rusland dat blijft ontkennen) en er ijverig Russische paspoorten heeft uitgedeeld. Nu is het argument van Rusland dat zij haar staatsburgers wil beschermen in deze opstandige provincies van Oekraïne. Rusland dreigt Oekraïne met oorlog als Oekraïne deze regio’s weer onder haar controle zou willen brengen of als het Westen zich met de situatie gaat bemoeien.

Toen Rusland tijdens de Syrische Burgeroorlog haar bondgenoot Syrië militair te hulp schoot in 2015 was het anders. Het Westen klaagde dat Rusland een dictatoriaal regime te hulp schoot dat op grote schaal mensenrechten schond, maar erkende impliciet dat Rusland het recht had om een bondgenoot te helpen. Het Westen uitte geen dreigementen dat Russische hulp aan Syrië zou leiden tot militair conflict tussen het Westen en Rusland. En nu laat het Westen zich wel intimideren door Rusland als het haar bondgenoot Oekraïne te hulp wil schieten? En het komt niet met een reactie nu Rusland ook de Straat van Kertsj heeft afgesloten voor buitenlandse marineschepen, zodat de marine van Oekraïne de toegang wordt ontzegd naar haar eigen territoriale wateren in de Zee van Azov?

Het is het een of het ander voor Rusland. Als Rusland vond dat het Syrië kon helpen, zou het geen probleem moeten zijn als het Westen troepen zou sturen om samen met Oekraïne de opstand in de Volksrepublieken Donetsk en Loehansk neer te slaan. Sluit Rusland de Straat van Kertsj voor buitenlandse marineschepen? Dan kan NAVO-lid Turkije de Bosporus sluiten voor Russische marineschepen. Dat had het Westen al veel eerder kunnen doen, als onderdeel van meer serieuze sancties om Rusland te dwingen de bezetting van de Krim op te geven. Laat Duitsland dan ook gelijk ophouden met die Nord Stream 2 gasleiding bijvoorbeeld. Want we lijken te zijn vergeten dat Rusland simpelweg de Krim heeft veroverd op Oekraïne en dat er niet stevig genoeg gereageerd is met sancties door het Westen. De sancties die wel werden ingezet maakten geen indruk op Rusland.

Een invasie van Donetsk en Luhansk is nog te verantwoorden omdat Rusland blijft beweren dat zij niets met die opstanden te maken hadden, maar de Krim is bezet door Rusland zelf. Omdat militaire actie tegen de Krim tot een groot militair conflict met Rusland kan leiden lijkt het beter om daar de route van sancties kiezen. Zelfs als dat militaire conflict met Rusland er wel zou komen, dan zou Rusland het onderspit delven tegen de gecombineerde legers van de EU-lidstaten, als we Binkov’s Battlegrounds mogen geloven. En dan hebben we het nog niet over de Verenigde Staten die de EU te hulp zou schieten. Dan is het wel te hopen dat het een conventionele oorlog blijft zonder nucleaire wapens, maar onder de streep genomen is het Westen degene die Rusland zou moeten intimideren, niet andersom.

Gisteren en vandaag heb ik met veel belangstelling de debatten gevolgd over de mislukte verkenning na de verkiezingen. Ik denk niet dat Mark Rutte loog toen hij beweerde dat hij niet over Omtzigt had gesproken tijdens de gesprekken met de verkenners. Immers, liegen is het ‘opzettelijk vertellen van onwaarheden’, volgens een woordenboek als Van Dale. Ik zie geen reden voor opzet hier. Als Rutte immers gelijk had verteld dat hij had gesuggereerd om Omtzigt een ministerpost aan te bieden, hadden maar weinig mensen daar aanstoot aan kunnen nemen.

Omtzigt heeft het Rutte vaak lastig gemaakt als kritisch Kamerlid, maar ik zie geen slechte bedoelingen van Rutte in het aanbod van een ministerspost. Misschien denken anderen aan het Engelse spreekwoord ‘keep your friends close, and your enemies closer’ in de zin dat Omtzigt geen criticus van het kabinet meer zou zijn als hij zich zou moeten toewijden aan zijn taken als minister. Maar dat overtuigt mij niet, omdat het Omtzigt immers vrij zou staan een aanbod voor een ministerspost te weigeren.

Sommige fractievoorzitters waren er toch van overtuigd dat Rutte loog. Ik vond het jammer dat zij zo overdreven op Rutte moesten inhakken. Het enige feit is dat Rutte onwaarheden heeft vertelt. Maar, zoals Klaver en daarna ook Kaag zeiden, de verdediging van Rutte dat hij het zich niet meer herinnerde past in een patroon. De verdediging is sleets geworden nadat deze veelvuldig in het verleden is ingezet, zoals bij de dividendbelasting, Hawija, de Teevendeal en Halbe Zijlstra.

Maar laten we ons nu beperken tot Rutte’s optreden in de verkenning. Mijn geheugen is ook niet perfect, ik vergeet ook dingen. Ik vind het dan ook niet vreemd dat Rutte zich niet alles meer herinnerd, zeker als je jaren lang, dag in dag uit, zoveel informatie krijgt als minister-president. Maar wat ik dan toch verbazend vind is dat Rutte zich de grenzen van zijn herinneringen niet leek te realiseren toen hij voor de camera’s zei dat hij niet over Omtzigt gesproken had. Als hij het niet zeker wist had hij ook gewoon kunnen zeggen dat hij daar nog over na moest denken.

Daarna had hij in theorie de notulen van zijn gesprek met de verkenners kunnen nakijken. Als secretaris van GroenLinks Zuid-Holland schreef ik ook altijd notulen van onze vergaderingen en zorgde ik er voor dat ik deze liefst de dag er na al opstuurde naar de aanwezigen. Op de een of andere manier heeft het echter een week geduurd (de rel begon op donderdag 25 maart toen Ollongren werd gefotografeerd met haar notities) voordat Rutte op donderdag 1 april de notulen van zijn gesprek kon inzien. Ik begrijp niet waarom dat zo lang moest duren.

Als ik in een hoge functie zo veel problemen met mijn geheugen had en daarom onwaarheden verkondigde, zou ik wellicht al zijn ontslagen. Enerzijds zou ik Rutte misschien het voordeel van de twijfel geven. Laat ze doorgaan met de verkenning en snel met een nieuw kabinet komen. Het gedoe met de mislukte verkenning leidt te veel af van de crisis die nu bestreden moet worden. Anderzijds was het ook goed voorstelbaar dat de voltallige oppositie een motie van wantrouwen steunde en de coalitie een motie van afkeuring. Alle andere partijen hebben hun boten verbrand op een manier dat ze verdere samenwerking met Rutte voor zichzelf onmogelijk of op zijn minst ongeloofwaardig hebben gemaakt. Misschien is het vertrouwen het snelst te herstellen als Rutte toch opstapt als partijleider. Tamara van Ark, de nummer twee op de VVD-kandidatenlijst, als minister-president van het nieuwe kabinet dan maar?

De uitslag van de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 geeft mij gemengde gevoelens. Jammer dat de VVD weer de grootste is geworden. Het zal vast met de coronacrisis te maken hebben, waar dit kabinet ons ondanks alle kritiek toch redelijk goed doorheen loodst. Dit kabinet heeft meer dingen goed gedaan, zoals de versnelde stop met gaswinning in Groningen, het pensioenakkoord en het klimaatakkoord. Maar er is ook veel misgegaan, zoals het invoeren van 130 kilometer per uur als maximumsnelheid, de stikstofcrisis (wat ironisch genoeg weer leidde tot afschaffing van 130 kilometer per uur), de sleepwet, CETA, de afschaffing van het raadgevend referendum, de crisis op de huizenmarkt, het gebrek aan landelijke coördinatie bij ruimtelijke ordening, de (gelukkig mislukte) poging de dividendbelasting af te schaffen, het uitkleden van de rechtsbijstand, de flexibilisering van de arbeidsmarkt, de trage afhandeling van de aardbevingsschade in Groningen en de toeslagenaffaire.

Toch heb ik liever de VVD dan de alternatieven op radicaal rechts. Ik had gehoopt dat Thierry Baudet was veroordeeld tot een bestaan in de afvoergoot, maar de weerzin tegen de maatregelen om de coronacrisis tegen te gaan heeft hem blijkbaar toch weer winst opgeleverd. JA21 lijkt dan tenminste nog iets redelijker dan zijn Forum voor Democratie. De PVV is ook nog steeds groot met een verkiezingsprogramma dat discrimineert en haaks staat op onze Grondwet.

Het is jammer dat GroenLinks flink wat zetels heeft verloren, maar ik denk ook dat het een terechte afstraffing is voor de hubris van Klaver tijdens de vorige formatie. Hij liet de formatie knappen omdat hij (misschien met opzet) overvroeg op het gebied van asielbeleid. Volgens mij had GroenLinks toen al mee moeten doen in de coalitie, ze hadden water bij de wijn moeten doen op het asielbeleid en dan iets kunnen binnenhalen op bijvoorbeeld het gebied van klimaat. Volgens de openbaar gemaakte gespreksverslagen van de verkenners zou GroenLinks nu wel graag mee willen doen en meer bereid zijn tot compromissen. Beter stappen ze dan maar in een coalitie met VVD, CDA, D66 en PvdA, want als ze nu niet meedoen overweeg ik om op D66 te gaan stemmen.

D66 heeft immers flink gewonnen en hun programma toont veel overeenkomsten met dat van GroenLinks. Het is een verademing dat deze partij er niet voor terugdeinsde om een ouderwets lang verkiezingsprogramma te schrijven waarin details niet worden geschuwd. Er staan veel dingen in waar ik enthousiast van wordt: halvering van de veestapel, invoering vleestaks, verhoging van de vliegtaks, betere aansluiting op het Europese netwerk van hogesnelheidstreinen, invoeren kilometerheffing, invoeren gratis kinderopvang, afschaffen huidige toeslagenstelsel.

Tegelijkertijd vind ik het merkwaardig dat D66 in het regeerakkoord van 2017 afsprak dat het raadgevend referendum zou worden afgeschaft, terwijl ze in hun programma voorstander zijn van een bindend correctief referendum. Dat hebben ze misschien moeten inleveren bij de onderhandelingen met de andere partijen. Tegelijkertijd vraag ik mij af waarom ze akkoord zijn gegaan met afschaffing terwijl er nog steeds geen bindend correctief referendum is ingevoerd. Ook op de sleepwet hebben ze in het regeerakkoord van 2017 een concessie gedaan, hoewel ze er enige waarborgen tegen massasurveillance voor hebben teruggekregen. Ook heeft D66 voor CETA gestemd, al is dat blijkbaar wel met het voornemen om op termijn het Investment Court System in CETA te vervangen door een Multilateraal Investeringshof dat beter zou werken, volgens het programma.

Over Lelystad Airport wordt het volgende geschreven in het programma: ‘Lelystad Airport kan alleen open voor burgerluchtvaart als dit niet leidt tot groei van de uitstoot en milieuvervuiling van luchtvaart in Nederland. Ook stellen we als voorwaarden dat er geen ‘laagvliegroutes’ zijn, er geen stikstofprobleem ontstaat en Lelystad alleen mag functioneren als overloopluchthaven van Schiphol.’ Hoewel ik meer vertrouwen heb in het GroenLinks standpunt dat Lelystad Airport per definitie niet moet openen, is dat een compromis waar ik mee zou kunnen leven.

Ik denk dat ik bereid zou zijn om D66 deze keuzes uit het verleden te vergeven, als ze waakzaam blijven voor potentieel machtsmisbruik door de AIVD en MIVD, als ze inderdaad streven naar verbetering van CETA, het invoeren van het bindend correctief referendum en een gekozen burgemeester. We zullen zien.

Dan tenslotte die suggestie dat de linkse partijen zouden moeten fuseren. Als we dat betrekken op de PvdA, GroenLinks en de SP, zie ik dat de laatste uit de euro wil stappen terwijl de eerste tegen een vleestaks is en voor CETA stemde. Als de PvdA progressiever zou worden en de SP minder extreem zou ik een fusie wel zien zitten, maar zo werkt het waarschijnlijk niet. Die fusiepartij zou dermate een compromis tussen de drie worden dat de kiezers van de drie partijen daar zich te weinig in zouden herkennen.

Tijdens de campagne voor de Tweede Kamerverkiezingen in maart dit jaar kwam de toeslagenaffaire een paar keer aan bod. Onze minister-president Mark Rutte kreeg kritiek omdat dit onder zijn kabinet kon gebeuren. Hij trok zich die kritiek ook aan, nam eigenaarschap van het probleem en heeft excuses aangeboden aan de slachtoffers van de toeslagenaffaire. Ik vroeg mij af hoe terecht dit is en heb daarom het eindverslag van de parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag en de verslaggeving in de media er nog eens op nagetrokken.

Hoewel de boetedoening van Rutte op zich te prijzen is, geeft het denk ik een verkeerd beeld van de functie van de minister-president en in hoeverre hij de mogelijkheden had om er iets aan te doen. Als we kijken naar de beschrijving van de functie en bevoegdheden van de minister-president dan zien wij dat al snel dat de toeslagen niet in zijn portefeuille zaten. De kinderopvangtoeslag en de fraudebestrijding vallen onder de ministeries van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) en Financiën. De toeslagenaffaire werd pas in 2019 in de ministerraad besproken, eerder was Rutte niet geïnformeerd.

We mogen niet verwachten dat de minister-president andere ministers of staatssecretarissen op de vingers gaat kijken. De minister-president is de ‘eerste onder zijn gelijken’ en de andere bewindslieden hebben een eigen verantwoordelijkheid voor hun ministerie. De indruk die ik heb is dat Rutte vanaf 2019 weinig meer kon doen dan het beperken van de schade, het leed was toen al geschied. Ook daarna was hij afhankelijk van de andere bewindslieden voor de oplossing. Het is daarom terecht dat twee staatssecretarissen van Financiën (verantwoordelijk voor de Belastingdienst), VVD’er Eric Wiebes en daarna D66’er Menno Snel, en PvdA’er Lodewijk Asscher als minister van SZW, zijn opgestapt. Zij hebben echt geblunderd in de toeslagenaffaire, Rutte niet.

Wat we Rutte wel kunnen verwijten, en waar de ondervragingscommissie en Pieter Omtzigt ook op wijzen, is de slechte informatievoorziening naar de Tweede Kamer. De Rutte-doctrine speelt daarin een belangrijke rol. Dit is Rutte’s opvatting dat interne stukken met persoonlijke opvattingen van ambtenaren, die ter voorbereiding van een besluit worden opgesteld, niet openbaar gemaakt moeten worden. Anders zouden deze ambtenaren niet meer vrij kunnen discussiëren volgens Rutte. Vier hoogleraren staatsrecht maakten al korte metten met deze interpretatie van Rutte.

Het is begrijpelijk dat Rutte als gezicht van het kabinet het boetekleed aantrok. Hij moet natuurlijk ook balanceren, omdat hij niet de indruk wil wekken dat hij de schuld afschuift op anderen. Toch had hij ook meer uit kunnen leggen dat rol van minister-president beperkingen heeft in verhouding tot de bewindslieden op de ministeries. Ik ga er dan ook van uit dat de aangifte tegen Rutte door gedupeerden van de toeslagenaffaire niet zal leiden tot vervolging.