literatuur

Met mijn bachelor Geschiedenis wilde ik lang het werk van Herodotus lezen, die vaak de vader van de Geschiedenis wordt genoemd. Hij werd niet in detail behandeld tijdens mijn bacheloropleiding, maar hij wordt omschreven als de eerste die een kritische en onderzoekende methode gebruikte om geschiedenis te schrijven in plaats van het lot of de wil van de goden. Zijn werk gaat over de expansie van Perzische Rijk en hoe het werd gestopt door de Grieken. Tijdens mijn vakantie had ik eindelijk tijd om het helemaal uit te lezen (inclusief de uitgebreide voetnoten met wetenschappelijk commentaar op zijn werk).

Als je De Historiën leest, zie je vaak passages waarin Herodotus verschillende verhalen evalueert over specifieke gebeurtenissen. Als hij verhalen schrijft die hij dubieus acht, beargumenteert hij waarom hij ze twijfelachtig of onwaarschijnlijk vindt. Als hij niet kan beslissen welke versie klopt, laat hij het oordeel over aan de lezer.

Het Perzische Rijk en de Grieken zijn de rode draad in het werk, maar Herodotus wijkt daar vaak van af. Vaak geeft hij lange geografische, etnografische, historische en zoölogische beschrijving over de regio’s die deel uitmaken van of aangevallen worden door het Perzische Rijk. Sommige van deze zijn langdradig en saai.

Op sommige punten wordt duidelijk dat Herodotus niet al deze regio’s zelf heeft bezocht, bijvoorbeeld als hij het nijlpaard in Egypte beschrijft. Je begrijpt waarom mensen hem onbetrouwbaar achten wanneer hij schrijft over bizarre culturele gebruiken van exotische stammen, Arabische vliegende slangen en Scythische weerwolven. Hoewel sommige van zijn verhaal fantastisch zijn, moeten we ze niet te snel verwerpen. De grote Indiase mieren die goud opgraven zijn bijvoorbeeld geïdentificeerd met marmotten.

Herodotus schrijft niet alleen geschiedenis, hij schrijft ook om zijn publiek te vermaken met een goed verhaal. Dit wordt duidelijk uit zijn onmogelijk gedetailleerde beschrijvingen van dialogen. Soms beperkt dit vermaak de historische accuratesse. Zoals wanneer de oogheelkundige die door de Egyptische farao naar de Perzische koning is gestuurd (indirect) de oorzaak is voor de Perzische invasie van Egypte. Herodotus schrijft niets over de strategische redenen voor de invasie. Het is alsof je zou geloven dat de ontvoering van Helena die echte of enige reden is voor de Trojaanse Oorlog. Desondanks is er altijd een kern van waarheid in zijn werk.

In de tweede helft van De Historiën wordt meer snelheid gemaakt en is er meer focus op de oorlog tussen de Perzen en de Grieken. De Perzische koning Darius en zijn opvolger Xerxes blijken veel ambitieuze en manipulatieve ondergeschikten te hebben die meer aan hun eigen doelen werken dan wat goed is voor het Perzische Rijk. Zij hebben ook een aantal goede adviseurs naar wij zij luisteren. Tot vermaak van het publiek volgen de koningen vaker het slechte advies van hun onderdanen die carrière willen maken!

Het amusement van het slechte Perzische beoordelingsvermogen wordt gevarieerd met Griekse standvastigheid. Je raakt geinspireerd wanneer de Grieken hun interne conflicten bijleggen en een verenigd front vormen tegen de Perzische dreiging. Je bent diep onder de indruk van de heldhaftige Griekse zelfopoffering in de Slag bij Thermopylae. Je voelt glorieus als de Grieken de Slag bij Salamis winnen ondanks de Perzische overmacht, alsof je favoriet net een sportkampioenschap heeft gewonnen. Je geniet van de afstraffing van de Perzen voor hun hoogmoed! Net als het oude Griekse publiek van Herodotus zal je houden van de hybris en de onvermijdelijke afstraffing die er op volgt. Als je uit Iran komt zal je daarentegen zeggen dat de Atheners eerst waren begonnen met de plundering van Sardis.

De ironie van de geschiedenis is dat Athene uiteindelijk zelf ten prooi valt aan hybris, toen het met de stichting van de Delische Bond de andere Griekse steden ging onderdrukken. Athene kreeg haar verdiende loon met de rampzalige Siciliaanse Expeditie en nederlaag in de Peloponnesische Oorlog.

Herodotus mag dan de vader van de geschiedenis zijn, hij is ook geworteld in zijn eigen tijd en cultuur. Hij gelooft duidelijk dat mensen zelf over hun lot beschikken en de geschiedenis kunnen sturen zonder goddelijke interventie. Maar dat betekent niet dat de goden geen rol hebben. In De Historiën is goddelijke wraak of tisis voor het heiligschennis van sommige Perzen (en soms ook Grieken) een regelmatig thema. Een voorbeeld is de storm die de Perzische vloot beschadigd.

Wat Griekse religie betreft, Herodotus schrijft vaak over onthullingen en voorspellingen van de toekomst die worden gegeven door orakels. Net als zijn tijdgenoten gelooft hij in de vermogens van orakels. Zijn verhaal dat een orakel was omgekocht door de Spartaanse koning Cleomenes voor een voordelige onthulling beschadigt dat geloof niet. Echter, als moderne lezers weten wij dat het voorspellen van de toekomst niet mogelijk is. Alle voorspellingen van orakels moeten dus verzonnen zijn nadat de voorspelde gebeurtenissen plaatsvonden. Herodotus is niet de enige hierin, veel andere Griekse en Romeinse historici hebben hetzelfde mechanisme gebruikt. Maar hoe konden zij hun oprechte geloof in orakels met de realiteit van ex eventu orakelvoorspellingen verenigen? Google Scholar geeft mij hier geen antwoord op.

Ik heb The Art of War van Sun Tzu gelezen, een Chinees boek uit de 6de eeuw BCE over militaire strategie en tactiek. Op Wikipedia is de tekst te lezen, maar ik heb het bij bol.com gekocht omdat dit boek veel extra uitleg en commentaar bevat. Ik raad iedereen aan dit boek te lezen, ook al heb je geen interesse in oorlog voeren. Als je verder denkt dan alleen het voeren van oorlog, zal je zien dat The Art of War eigenlijk toepasbaar is op alles wat met competitie te maken heeft. Een boek van 26 eeuwen oud kan toch nog erg actueel zijn.

Mijn favoriete quotes uit The Art of War:

“All warfare is based on deception.”
“To fight and conquer in all your battles is not supreme excellence; supreme excellence consists in breaking the enemy’s resistance without fighting.”
“If you know others and know yourself, you will not be imperiled in a hundred battles; if you do not know others but know yourself, you win one and lose one; if you do not know others and do not know yourself, you will be imperiled in every single battle.”

Mijn volgende boek is The Republic of beter vertaald Politeia van Plato.