Vandaag hoorde ik dat mijn laatste sollicitatie bij een adviesbureau, Public Result in Den Haag, niet tot een sollicitatiegesprek heeft geleid. Het ging om een functie als (junior) adviseur, waar ik met mijn opleiding Bestuurskunde erg goed bij paste. Maar er waren andere sollicitanten die “beter op het vacatureprofiel aansluiten”. Vanwege het “grote aantal reacties” (hoeveel?) kunnen ze er niet inhoudelijk op ingaan. Ik heb een sterk CV, maar ik neem aan dat ook hier de concurrentie van anderen die wél werkervaring hebben te sterk was. Als ik in hun schoenen stond had ik hetzelfde gedaan en voor de meest ervaren mensen gekozen.
Wat ik wel leuk vond aan de sollicitatie bij Public Result is dat ze verzochten om een betoog te schrijven om de motivatie voor de functie te demonstreren. Het betoog moest gaan over een maatschappelijk probleem naar keuze en hoe dat opgelost zou kunnen worden. Dat is weer eens wat anders dan vervelend assessment nummer zoveel omdat dit ook creativiteit vraagt. Ik besloot een oudere blogpost te verbeteren en ben daar denk ik redelijk in geslaagd. Het einde had wat meer argumentatie kunnen gebruiken, maar het mochten maar 750 woorden zijn. Omdat het anders door niemand meer gelezen zou worden en het mij een vrije dag heeft gekost om dit te schrijven, publiceer ik het ook op mijn weblog.
Geen gemeentelijke herindeling
In Nederland is al lang een proces van gemeentelijke herindeling gaande. Het aantal gemeenten is gereduceerd van 1.015 gemeenten in 1950 naar 403 in 2014. En het einde is nog niet in zicht. De rijksoverheid begon met herindeling vanwege de decentralisatie van overheidstaken. Zij veronderstelt dat alleen grotere gemeenten voldoende bestuurskracht hebben om deze nieuwe taken uit te voeren. Het mag duidelijk zijn dat een overvloed aan kleine gemeenten zoals in 1950 niet wenselijk was, maar het is de vraag of verder gaan met herindeling op dit punt verstandig is. Ik denk dat verder gaan onwenselijk is in politiek en democratisch opzicht. Belangrijker nog is dat het op bestuurlijk en financieel vlak ook geen rendement meer oplevert.
Door verdere herindeling lijkt een politiek en democratisch deficit te ontstaan. Er is voorspeld dat de opkomst voor de komende gemeenteraadsverkiezingen weer historisch laag zal zijn. Tevens is het steeds moeilijker voor lokale politieke partijen om kandidaat-raadsleden te vinden. Verklaringen voor deze ontwikkelingen zijn er nog niet, maar het lijkt logisch dat kiezers onverschilliger gaan denken over hun gemeente als deze veel groter is. De afstand tussen hen en de gemeente wordt zowel mentaal als fysiek groter. Het voelt dan veel minder aan als hun eigen lokale gemeenschap. Wellicht is de schaarste aan goede raadsleden ook zo te verklaren, daarnaast zal de toegenomen complexiteit door extra taken potentiële raadsleden wellicht afschrikken. De nieuwe taken zorgen er tegelijkertijd wel voor dat controle door de gemeenteraad steeds belangrijker wordt. Daar wringt de schoen.
De belangrijkste reden voor het Rijk om taken naar gemeenten over te hevelen is de aanname dat gemeenten deze taken goedkoper kunnen uitvoeren. Naast decentralisatie zal de reductie van het aantal gemeenten op zich ook leiden tot minder kosten, aldus Den Haag. Zo heeft het kabinet-Rutte II voor 2017 al een bezuiniging van € 180 miljoen op het Gemeentefonds berekend. In het regeerakkoord (p. 46) is de politieke gedachtegang te doorgronden:
“Het eindperspectief voor gemeenten leidt tot besparingen die ontstaan door schaalvoordelen, verminderen van toezicht, vereenvoudiging van regelgeving en minder dubbeling van taken. De besparing gaat uit van een daling van het aantal gemeenteambtenaren doordat gemeenten groter worden of met elkaar gaan samenwerken. Er is uitgegaan van het rekenkundige equivalent van een vermindering met 75 gemeenten in de periode tot 2017. Voor de totale periode komt deze benadering neer op een resterend aantal van 100-150 gemeenten in 2025. Dit leidt tot een uitname uit het Gemeentefonds.”
Recent onderzoek wijst uit dat herindeling op de lange termijn juist leidt tot hogere uitgaven van 10 tot 20%. Dat maakt des te meer duidelijk dat het idee om taken naar gemeenten te decentraliseren omdat zij het goedkoper kunnen een politieke opvatting is zonder onderbouwing. Onderzoek naar de resultaten van de decentralisatie van specifieke taken stemt ook niet hoopvol. Zo is het beroep op de bijstand weliswaar gedaald sinds deze de verantwoordelijkheid is geworden van gemeenten, maar dat was niet omdat er efficiënter gewerkt werd. Dit kwam omdat gemeenten uitkeringstrekkers lieten doorstromen naar de duurdere Wajong, welke niet hun verantwoordelijkheid is. Sinds 2004 zou minimaal een derde van de instroom in de Wajong het resultaat zijn geweest van afwenteling uit de bijstand.
Paradoxaal genoeg besluiten veel gemeenten die een herindeling achter de rug hebben om alsnog een intergemeentelijk samenwerkingsverband aan te gaan met andere gemeenten. Op het eerste gezicht speelt dat het kabinet in de kaart, dat graag supergemeenten van minstens 100.000 inwoners ziet. Maar dit is ook anders te interpreteren. Wellicht voelen gemeenten zich genoodzaakt tot samenwerking vanwege de overvloed aan nieuwe taken en misschien ook omdat er een gebrek is aan een krachtig middenbestuur.
Zou een beter middenbestuur niet de oplossing voor het probleem zijn? Provincies lijken door hun grotere schaal beter geëquipeerd te zijn om een aantal taken uit te voeren die nu naar gemeenten worden gedecentraliseerd. Het voornemen van het kabinet om andere regionale bestuurslagen zoals plusregio’s af te schaffen snijdt wel hout. Schaf de waterschappen dan ook af en draag hun taken over naar de provincie. Hoewel hiermee niet veel bezuinigd zal worden zal het wel de bestuurlijke drukte reduceren en het openbaar bestuur eenvoudiger maken. Maak een Randstadprovincie om de huidige fragmentatie in de Randstad op te heffen. Door een sterker middenbestuur te smeden kunnen gemeenten weer terug naar de menselijke maat. Roep de herindeling en overstroming aan decentralisatie van taken een halt toe en maak deze eventueel deels ongedaan. Geef de gemeente als bestuurslaag terug aan de lokale gemeenschap.