De draai van 180 graden die het CDA heeft gemaakt omtrent de langstudeerboete fascineert. Genoeg reden om dit niet per partij te belichten, maar een eigen blogpost te geven. In Nieuwsuur was een reportage over het onderwerp te zien.
Van Haersma Buma vertelt dat het CDA (als initiatiefnemer) in 2010 voor de boete koos als ‘noodzakelijk kwaad’ omdat ze de basisbeurs anders niet konden behouden. ‘Maar we hebben nu een manier gevonden om het te doen zonder de langstudeerdersboete’, zegt hij. Een artikel in Trouw geeft veel antwoorden:
Het CDA wil het geld deels bij universiteiten halen en deels via maatregelen die niets met het onderwijs te maken hebben, zoals verhoging van de AOW-leeftijd.
Het CDA, dat tot voor kort de maatregel fervent verdedigde, vindt nu dat de boete “in de praktijk veel vervelende consequenties blijkt te hebben”. Daarbij doelt CDA-lijsttrekker Sybrand van Haersma Buma op studenten die ziek worden of die twee studies doen. Buma erkent dat hij al in 2010 van de nadelen wist toen het kabinet-Rutte het plan introduceerde, maar zag toen geen andere financiële oplossing voor de hoge kosten van het hoger onderwijs.
“Wij wisten tot voor kort nog niet of het afschaffen van de boete financieel haalbaar was”, zei hij dinsdag. Daarom is afschaffing volgens hem niet opgenomen in het begrotingsakkoord dat VVD en CDA eerder sloten met D66, ChristenUnie en GroenLinks. En mede daarom staat het niet in het CDA-verkiezingsprogramma.
Is het CDA opportunistisch?
Volgens een interview met de woordvoerder onderwijs van CDA op 20 juni was die partij op dat moment nog voorstander van de langstudeerboete. Misschien is er ook bewijs te vinden dat dit standpunt langer ongewijzigd bleef. In ieder geval, als we 20 juni aanhouden, is de draai binnen twee maanden gemaakt.
Met de uitleg die wordt gegeven in Trouw krijg ik iets meer begrip voor het handelen van het CDA. Maar ook als ik ze het voordeel van de twijfel geef blijft dit een blunder. Ze hadden bij het CDA eerder hun rekenmachines moeten opstarten, want nu is het (te) laat om de invoering van de boete te stoppen. Opportunisme of niet, het maakt hen ongeloofwaardig.
De Andere partijen
Maar dan is de vraag, wat is de rol van de andere partijen inzake de langstudeerboete? Want Mark Rutte vertelde begin juli dat de VVD van ‘die gehate langstudeerboete’ afwil door een sociaal leenstelsel in te voeren. In de reportage vertelt de onderwijswoordvoerder van de VVD, Klaas Dijkhof, dat de VVD akkoord ging met de langstudeerboete als compromis met het CDA. Volgens hem stond de boete niet in het vorige verkiezingsprogramma en ook niet in het huidige.
In het vorige verkiezingsprogramma van de VVD uit mei 2010 is inderdaad te lezen dat de partij toen al voorstander was voor een sociaal leenstelsel (pagina 17), dus de VVD draait niet. In een coalitie met andere partijen moet je nu eenmaal compromissen maken. Zo stemde de VVD vanwege het CDA ook tegen een verbod op weigerambtenaren.
Het is echter wel jammer dat de VVD de langstudeerboete niet wil afblazen nu het CDA ook tegen is. Het zou begrotingstechnisch niet mogelijk zijn, maar er zijn goede redenen om te twijfelen aan dat argument van Halbe Zijlstra.
In de reportage van Nieuwsuur is te horen dat de ChristenUnie de boete nog steeds steunt. En zowel het CDA, de SP en de ChristenUnie blijven tegenstanders van een sociaal leenstelsel. Maar waarom?
Langstudeerboete of leenstelsel?
In de reportage vertelt Van Haersma Buma:
Een sociaal leenstelsel lijkt sociaal, maar je zit voor de rest van je leven met een schuld. De eerste vijftien jaar betaal je af.
En Arie Slob van de ChristenUnie:
Wij hopen te voorkomen dat jongeren straks met enorme financiële problemen worden geconfronteerd omdat er nogal wat partijen een sociaal leenstelsel willen gaan invoeren, wat gaat betekenen dat als studenten gewoon netjes hun normale studietijd uitzitten en hun diploma halen, dat ze dan minimaal met € 13.000 studieschuld aan het werk gaan.
En Jasper van Dijk van de SP:
Je ziet dat je daar heel veel studenten mee in de problemen brengt, want die krijgen dan € 13.000 schuld, dat is nog vier keer meer dan de boete, dus dan kom je van de regen in de drup
Het bedrag van € 13.000 dat door Slob en Van Dijk wordt genoemd in de reportage is gebaseerd op de hoogte van de basisbeurs voor uitwonenden over vier jaar (266,23 × 48 = 12.799,04). Ja, dat is natuurlijk meer dan de langstudeerboete van € 3.000, maar die heeft dan ook maar het potentieel om € 180 miljoen te bezuinigen. Als je echt wilt bezuinigen zet dat bedrag geen zoden aan de dijk; met een sociaal leenstelsel kan meer bezuinigd worden – € 350 miljoen in 2015 tot € 800 miljoen in 2020 – op een meer intelligente manier.
De tegenstanders van het sociaal leenstelsel schilderen € 13.000 af als een onoverkomelijke schuld, maar de gemiddelde hypotheek in 2011 was € 213.739. Dat is een gemiddelde voor alle hypotheken, ik vermoed dat hoger opgeleiden meer vermogend zijn en nog hogere hypotheken hebben. En € 13.000 over de vijftien jaar (uiteraard afhankelijk van het definitieve ontwerp van een sociaal leenstelsel) die Van Haersma Buma noemt is € 72 per maand. Ik kan mij niet voorstellen dat zo’n bedrag een probleem zou zijn.
Een langstudeerboete van € 3.000 ineens dokken tijdens de studententijd is logischerwijs een stuk lastiger dan later in het leven € 72 per maand aflossen. En de langstudeerboete straft niet alleen de ‘echte’ luie studenten, maar ook de hardwerkende student die een verkeerde studiekeuze heeft gemaakt en een of meer jaren vertraging oploopt. Zie trouwens ook mijn eerdere post die deels over de langstudeerboete gaat van anderhalf jaar geleden. Wat ik daar schreef is grotendeels vergelijkbaar met wat ik nu schrijf, zie ik.