Naam auteur: Alexander van Loon

Op 22 april kondigde Rusland aan dat zij een groot deel van haar troepen aan de oostgrens van Oekraïne gaat terugtrekken. Eerder dit jaar had Rusland daar namelijk 100.000 troepen gestationeerd, blijkbaar met het doel om Oekraïne te intimideren. Aan de oostgrens van Oekraïne bevinden zich de zelfverklaarde Volksrepublieken Donetsk en Loehansk, welke een aantal jaren geleden in opstand zijn gekomen tegen Oekraïne. We weten dat Rusland deze rebellen militair steunde (hoewel Rusland dat blijft ontkennen) en er ijverig Russische paspoorten heeft uitgedeeld. Nu is het argument van Rusland dat zij haar staatsburgers wil beschermen in deze opstandige provincies van Oekraïne. Rusland dreigt Oekraïne met oorlog als Oekraïne deze regio’s weer onder haar controle zou willen brengen of als het Westen zich met de situatie gaat bemoeien.

Toen Rusland tijdens de Syrische Burgeroorlog haar bondgenoot Syrië militair te hulp schoot in 2015 was het anders. Het Westen klaagde dat Rusland een dictatoriaal regime te hulp schoot dat op grote schaal mensenrechten schond, maar erkende impliciet dat Rusland het recht had om een bondgenoot te helpen. Het Westen uitte geen dreigementen dat Russische hulp aan Syrië zou leiden tot militair conflict tussen het Westen en Rusland. En nu laat het Westen zich wel intimideren door Rusland als het haar bondgenoot Oekraïne te hulp wil schieten? En het komt niet met een reactie nu Rusland ook de Straat van Kertsj heeft afgesloten voor buitenlandse marineschepen, zodat de marine van Oekraïne de toegang wordt ontzegd naar haar eigen territoriale wateren in de Zee van Azov?

Het is het een of het ander voor Rusland. Als Rusland vond dat het Syrië kon helpen, zou het geen probleem moeten zijn als het Westen troepen zou sturen om samen met Oekraïne de opstand in de Volksrepublieken Donetsk en Loehansk neer te slaan. Sluit Rusland de Straat van Kertsj voor buitenlandse marineschepen? Dan kan NAVO-lid Turkije de Bosporus sluiten voor Russische marineschepen. Dat had het Westen al veel eerder kunnen doen, als onderdeel van meer serieuze sancties om Rusland te dwingen de bezetting van de Krim op te geven. Laat Duitsland dan ook gelijk ophouden met die Nord Stream 2 gasleiding bijvoorbeeld. Want we lijken te zijn vergeten dat Rusland simpelweg de Krim heeft veroverd op Oekraïne en dat er niet stevig genoeg gereageerd is met sancties door het Westen. De sancties die wel werden ingezet maakten geen indruk op Rusland.

Een invasie van Donetsk en Luhansk is nog te verantwoorden omdat Rusland blijft beweren dat zij niets met die opstanden te maken hadden, maar de Krim is bezet door Rusland zelf. Omdat militaire actie tegen de Krim tot een groot militair conflict met Rusland kan leiden lijkt het beter om daar de route van sancties kiezen. Zelfs als dat militaire conflict met Rusland er wel zou komen, dan zou Rusland het onderspit delven tegen de gecombineerde legers van de EU-lidstaten, als we Binkov’s Battlegrounds mogen geloven. En dan hebben we het nog niet over de Verenigde Staten die de EU te hulp zou schieten. Dan is het wel te hopen dat het een conventionele oorlog blijft zonder nucleaire wapens, maar onder de streep genomen is het Westen degene die Rusland zou moeten intimideren, niet andersom.

Gisteren en vandaag heb ik met veel belangstelling de debatten gevolgd over de mislukte verkenning na de verkiezingen. Ik denk niet dat Mark Rutte loog toen hij beweerde dat hij niet over Omtzigt had gesproken tijdens de gesprekken met de verkenners. Immers, liegen is het ‘opzettelijk vertellen van onwaarheden’, volgens een woordenboek als Van Dale. Ik zie geen reden voor opzet hier. Als Rutte immers gelijk had verteld dat hij had gesuggereerd om Omtzigt een ministerpost aan te bieden, hadden maar weinig mensen daar aanstoot aan kunnen nemen.

Omtzigt heeft het Rutte vaak lastig gemaakt als kritisch Kamerlid, maar ik zie geen slechte bedoelingen van Rutte in het aanbod van een ministerspost. Misschien denken anderen aan het Engelse spreekwoord ‘keep your friends close, and your enemies closer’ in de zin dat Omtzigt geen criticus van het kabinet meer zou zijn als hij zich zou moeten toewijden aan zijn taken als minister. Maar dat overtuigt mij niet, omdat het Omtzigt immers vrij zou staan een aanbod voor een ministerspost te weigeren.

Sommige fractievoorzitters waren er toch van overtuigd dat Rutte loog. Ik vond het jammer dat zij zo overdreven op Rutte moesten inhakken. Het enige feit is dat Rutte onwaarheden heeft vertelt. Maar, zoals Klaver en daarna ook Kaag zeiden, de verdediging van Rutte dat hij het zich niet meer herinnerde past in een patroon. De verdediging is sleets geworden nadat deze veelvuldig in het verleden is ingezet, zoals bij de dividendbelasting, Hawija, de Teevendeal en Halbe Zijlstra.

Maar laten we ons nu beperken tot Rutte’s optreden in de verkenning. Mijn geheugen is ook niet perfect, ik vergeet ook dingen. Ik vind het dan ook niet vreemd dat Rutte zich niet alles meer herinnerd, zeker als je jaren lang, dag in dag uit, zoveel informatie krijgt als minister-president. Maar wat ik dan toch verbazend vind is dat Rutte zich de grenzen van zijn herinneringen niet leek te realiseren toen hij voor de camera’s zei dat hij niet over Omtzigt gesproken had. Als hij het niet zeker wist had hij ook gewoon kunnen zeggen dat hij daar nog over na moest denken.

Daarna had hij in theorie de notulen van zijn gesprek met de verkenners kunnen nakijken. Als secretaris van GroenLinks Zuid-Holland schreef ik ook altijd notulen van onze vergaderingen en zorgde ik er voor dat ik deze liefst de dag er na al opstuurde naar de aanwezigen. Op de een of andere manier heeft het echter een week geduurd (de rel begon op donderdag 25 maart toen Ollongren werd gefotografeerd met haar notities) voordat Rutte op donderdag 1 april de notulen van zijn gesprek kon inzien. Ik begrijp niet waarom dat zo lang moest duren.

Als ik in een hoge functie zo veel problemen met mijn geheugen had en daarom onwaarheden verkondigde, zou ik wellicht al zijn ontslagen. Enerzijds zou ik Rutte misschien het voordeel van de twijfel geven. Laat ze doorgaan met de verkenning en snel met een nieuw kabinet komen. Het gedoe met de mislukte verkenning leidt te veel af van de crisis die nu bestreden moet worden. Anderzijds was het ook goed voorstelbaar dat de voltallige oppositie een motie van wantrouwen steunde en de coalitie een motie van afkeuring. Alle andere partijen hebben hun boten verbrand op een manier dat ze verdere samenwerking met Rutte voor zichzelf onmogelijk of op zijn minst ongeloofwaardig hebben gemaakt. Misschien is het vertrouwen het snelst te herstellen als Rutte toch opstapt als partijleider. Tamara van Ark, de nummer twee op de VVD-kandidatenlijst, als minister-president van het nieuwe kabinet dan maar?

De uitslag van de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 geeft mij gemengde gevoelens. Jammer dat de VVD weer de grootste is geworden. Het zal vast met de coronacrisis te maken hebben, waar dit kabinet ons ondanks alle kritiek toch redelijk goed doorheen loodst. Dit kabinet heeft meer dingen goed gedaan, zoals de versnelde stop met gaswinning in Groningen, het pensioenakkoord en het klimaatakkoord. Maar er is ook veel misgegaan, zoals het invoeren van 130 kilometer per uur als maximumsnelheid, de stikstofcrisis (wat ironisch genoeg weer leidde tot afschaffing van 130 kilometer per uur), de sleepwet, CETA, de afschaffing van het raadgevend referendum, de crisis op de huizenmarkt, het gebrek aan landelijke coördinatie bij ruimtelijke ordening, de (gelukkig mislukte) poging de dividendbelasting af te schaffen, het uitkleden van de rechtsbijstand, de flexibilisering van de arbeidsmarkt, de trage afhandeling van de aardbevingsschade in Groningen en de toeslagenaffaire.

Toch heb ik liever de VVD dan de alternatieven op radicaal rechts. Ik had gehoopt dat Thierry Baudet was veroordeeld tot een bestaan in de afvoergoot, maar de weerzin tegen de maatregelen om de coronacrisis tegen te gaan heeft hem blijkbaar toch weer winst opgeleverd. JA21 lijkt dan tenminste nog iets redelijker dan zijn Forum voor Democratie. De PVV is ook nog steeds groot met een verkiezingsprogramma dat discrimineert en haaks staat op onze Grondwet.

Het is jammer dat GroenLinks flink wat zetels heeft verloren, maar ik denk ook dat het een terechte afstraffing is voor de hubris van Klaver tijdens de vorige formatie. Hij liet de formatie knappen omdat hij (misschien met opzet) overvroeg op het gebied van asielbeleid. Volgens mij had GroenLinks toen al mee moeten doen in de coalitie, ze hadden water bij de wijn moeten doen op het asielbeleid en dan iets kunnen binnenhalen op bijvoorbeeld het gebied van klimaat. Volgens de openbaar gemaakte gespreksverslagen van de verkenners zou GroenLinks nu wel graag mee willen doen en meer bereid zijn tot compromissen. Beter stappen ze dan maar in een coalitie met VVD, CDA, D66 en PvdA, want als ze nu niet meedoen overweeg ik om op D66 te gaan stemmen.

D66 heeft immers flink gewonnen en hun programma toont veel overeenkomsten met dat van GroenLinks. Het is een verademing dat deze partij er niet voor terugdeinsde om een ouderwets lang verkiezingsprogramma te schrijven waarin details niet worden geschuwd. Er staan veel dingen in waar ik enthousiast van wordt: halvering van de veestapel, invoering vleestaks, verhoging van de vliegtaks, betere aansluiting op het Europese netwerk van hogesnelheidstreinen, invoeren kilometerheffing, invoeren gratis kinderopvang, afschaffen huidige toeslagenstelsel.

Tegelijkertijd vind ik het merkwaardig dat D66 in het regeerakkoord van 2017 afsprak dat het raadgevend referendum zou worden afgeschaft, terwijl ze in hun programma voorstander zijn van een bindend correctief referendum. Dat hebben ze misschien moeten inleveren bij de onderhandelingen met de andere partijen. Tegelijkertijd vraag ik mij af waarom ze akkoord zijn gegaan met afschaffing terwijl er nog steeds geen bindend correctief referendum is ingevoerd. Ook op de sleepwet hebben ze in het regeerakkoord van 2017 een concessie gedaan, hoewel ze er enige waarborgen tegen massasurveillance voor hebben teruggekregen. Ook heeft D66 voor CETA gestemd, al is dat blijkbaar wel met het voornemen om op termijn het Investment Court System in CETA te vervangen door een Multilateraal Investeringshof dat beter zou werken, volgens het programma.

Over Lelystad Airport wordt het volgende geschreven in het programma: ‘Lelystad Airport kan alleen open voor burgerluchtvaart als dit niet leidt tot groei van de uitstoot en milieuvervuiling van luchtvaart in Nederland. Ook stellen we als voorwaarden dat er geen ‘laagvliegroutes’ zijn, er geen stikstofprobleem ontstaat en Lelystad alleen mag functioneren als overloopluchthaven van Schiphol.’ Hoewel ik meer vertrouwen heb in het GroenLinks standpunt dat Lelystad Airport per definitie niet moet openen, is dat een compromis waar ik mee zou kunnen leven.

Ik denk dat ik bereid zou zijn om D66 deze keuzes uit het verleden te vergeven, als ze waakzaam blijven voor potentieel machtsmisbruik door de AIVD en MIVD, als ze inderdaad streven naar verbetering van CETA, het invoeren van het bindend correctief referendum en een gekozen burgemeester. We zullen zien.

Dan tenslotte die suggestie dat de linkse partijen zouden moeten fuseren. Als we dat betrekken op de PvdA, GroenLinks en de SP, zie ik dat de laatste uit de euro wil stappen terwijl de eerste tegen een vleestaks is en voor CETA stemde. Als de PvdA progressiever zou worden en de SP minder extreem zou ik een fusie wel zien zitten, maar zo werkt het waarschijnlijk niet. Die fusiepartij zou dermate een compromis tussen de drie worden dat de kiezers van de drie partijen daar zich te weinig in zouden herkennen.

Tijdens de campagne voor de Tweede Kamerverkiezingen in maart dit jaar kwam de toeslagenaffaire een paar keer aan bod. Onze minister-president Mark Rutte kreeg kritiek omdat dit onder zijn kabinet kon gebeuren. Hij trok zich die kritiek ook aan, nam eigenaarschap van het probleem en heeft excuses aangeboden aan de slachtoffers van de toeslagenaffaire. Ik vroeg mij af hoe terecht dit is en heb daarom het eindverslag van de parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag en de verslaggeving in de media er nog eens op nagetrokken.

Hoewel de boetedoening van Rutte op zich te prijzen is, geeft het denk ik een verkeerd beeld van de functie van de minister-president en in hoeverre hij de mogelijkheden had om er iets aan te doen. Als we kijken naar de beschrijving van de functie en bevoegdheden van de minister-president dan zien wij dat al snel dat de toeslagen niet in zijn portefeuille zaten. De kinderopvangtoeslag en de fraudebestrijding vallen onder de ministeries van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) en Financiën. De toeslagenaffaire werd pas in 2019 in de ministerraad besproken, eerder was Rutte niet geïnformeerd.

We mogen niet verwachten dat de minister-president andere ministers of staatssecretarissen op de vingers gaat kijken. De minister-president is de ‘eerste onder zijn gelijken’ en de andere bewindslieden hebben een eigen verantwoordelijkheid voor hun ministerie. De indruk die ik heb is dat Rutte vanaf 2019 weinig meer kon doen dan het beperken van de schade, het leed was toen al geschied. Ook daarna was hij afhankelijk van de andere bewindslieden voor de oplossing. Het is daarom terecht dat twee staatssecretarissen van Financiën (verantwoordelijk voor de Belastingdienst), VVD’er Eric Wiebes en daarna D66’er Menno Snel, en PvdA’er Lodewijk Asscher als minister van SZW, zijn opgestapt. Zij hebben echt geblunderd in de toeslagenaffaire, Rutte niet.

Wat we Rutte wel kunnen verwijten, en waar de ondervragingscommissie en Pieter Omtzigt ook op wijzen, is de slechte informatievoorziening naar de Tweede Kamer. De Rutte-doctrine speelt daarin een belangrijke rol. Dit is Rutte’s opvatting dat interne stukken met persoonlijke opvattingen van ambtenaren, die ter voorbereiding van een besluit worden opgesteld, niet openbaar gemaakt moeten worden. Anders zouden deze ambtenaren niet meer vrij kunnen discussiëren volgens Rutte. Vier hoogleraren staatsrecht maakten al korte metten met deze interpretatie van Rutte.

Het is begrijpelijk dat Rutte als gezicht van het kabinet het boetekleed aantrok. Hij moet natuurlijk ook balanceren, omdat hij niet de indruk wil wekken dat hij de schuld afschuift op anderen. Toch had hij ook meer uit kunnen leggen dat rol van minister-president beperkingen heeft in verhouding tot de bewindslieden op de ministeries. Ik ga er dan ook van uit dat de aangifte tegen Rutte door gedupeerden van de toeslagenaffaire niet zal leiden tot vervolging.

De Chinese Communistische Partij heeft nooit een goede reputatie op het gebied van mensenrechten gehad. In het laatste decennium heeft het echter een nieuw en zeer laag dieptepunt bereikt. Gedurende deze jaren werd de ernst van de onderdrukking van het Oeigoerse volk in Xinjiang (de meest noordwestelijke regio van China) stap voor stap duidelijk. Wat ik mij het best herinner was de publicatie van gelekte documenten van de Chinese overheid door de New York Times in 2019. Deze documenten onthulden dat China een systematische campagne startte om de Oeigoeren collectief te straffen na een islamistische terroristische aanslag in Xinjiang in 2014. In 2019 had China al bijna een miljoen Oeigoeren opgesloten in gevangenissen, waar ze worden gehersenspoeld om de islam de rug toe te keren. De documenten maakten het duidelijk dat het staatshoofd van China, Xi Jinping, het bevel had gegeven voor de strafcampagne. Daarna kwam er gaandeweg meer verontrustend nieuws naar buiten. Zelfs kleine ‘overtredingen’ zoals het dragen van een hoofddoek of baard waren al genoeg reden om opgesloten te worden. Verder kwam ook aan het licht dat honderdduizenden Oeigoeren als dwangarbeiders worden ingezet op de katoenvelden, dat Oeigoerse vrouwen gedwongen worden gesteriliseerd en dat er systematische marteling en verkrachting plaatsvindt in de detentiekampen.

In antwoord op het nieuws over de vervolging van de Oeigoeren spraken de VS (zowel de Trump– als de Biden-regering) van genocide. Snel daarna volgde Canada als tweede land. Ons eigen Nederland werd het derde land. Net als in Canada was het echter het parlement dat de vervolging erkende als genocide, niet de regering. Ons kabinet houdt het bij ‘grootschalige mensenrechtenschendingen’ en wil niet spreken over genocide zolang de Verenigde Naties of het Internationaal Strafhof zich er nog niet over hebben uitgesproken. Met zo’n instelling gaat er dus niets gebeuren omdat China als lid van de VN Veiligheidsraad een veto kan uitspreken en het Internationaal Strafhof eerder al liet weten dat China niet te vervolgen is omdat het niet is aangesloten bij het hof. Volgens een analyse van NRC Handelsblad is de afweging is inderdaad lastig en de voorzichtigheid van het kabinet begrijpelijk. Het NRC verwijst echter ook naar een Britse juridische opinie die stelt dat er sterk bewijs is voor genocide.

Wij herinneren ons nog dat moslims wereldwijd woedend werden over relatief onschuldige zaken in het verleden. De publicatie van Mohammed cartoons in de Deense krant Jyllands-Posten in 2005 was genoeg voor massale protesten in de islamitische wereld en een boycot. De publicatie van de anti-islamitische film Innocence of Muslims werd breed veroordeeld in de islamitische wereld en leidde tot rellen. Een andere zaak is Asia Bibi, een christelijke vrouw uit Pakistan die werd beschuldigd van godslastering tegen de Islam en uiteindelijk werd vrijgesproken door het Hooggerechtshof van Pakistan in 2018. Wederom raakten hordes radicale moslims buiten zinnen, eisten zij haar dood en begonnen ze te rellen. Ik kan veel meer voorbeelden geven natuurlijk.

Wat mij misschien echter nog meer verbaasd dan de wreedheid waarmee de Oeigoeren worden onderdrukt is dat China er mee weg komt. Als het Westen moslims zou behandelen zoals China, zouden we de toorn van de islamitische wereld over ons heen krijgen. Terecht zou een regen van fatwa’s en terreuraanvallen op ons neerdalen. Met China als dader blijft de islamitische wereld echter stil. Iran, Saudi-Arabië en de VAE willen China niet trotseren en staan hun staatsmedia niet toe om er over te schrijven. De Pakistaanse staat en zelfs haar islamistische groepen blijven stil. Turkije overweegt nog steeds serieus om een uitleveringsverdrag met China te ratificeren.

Het blijkt dat er geen solidariteit is tussen moslimlanden. Ze staan er bij en kijken er naar terwijl ze verleid worden door China’s economische macht. Het is extreme ironie dat het Westen meer begaan is met de mensenrechten van de Oeigoeren dan de islamitische wereld. Laten we hopen dat de VS, Canada en Nederland bondgenoten verzamelen onder andere democratische landen, en uiteindelijk ook moslimlanden, om een front te vormen tegen China. Er zouden sancties moeten komen en we moeten werken aan het reduceren van onze afhankelijkheid van Chinese toeleveringsketens. We kunnen ook zelf iets doen door producten die zijn geproduceerd in China te vermijden. Dit is lastig, maar bijvoorbeeld Samsung produceert geen telefoons meer in China. Het vermijden van de Chinese auto’s die de laatste tijd vaker in Europa worden verkocht is daarentegen relatief eenvoudig.

De toekomst laat zich lastig voorspellen. Als er ooit een democratische wind gaat waaien in China, hoop ik dat de verantwoordelijken voor vervolging van de Oeigoeren niet kunnen ontsnappen aan vrouwe Justitia. Misschien zal haar weegschaal en zwaard dan onverwacht streng en scherp zijn voor Xi Jinping. Hij is een schoft die het verdient om berecht te worden door het Internationaal Strafhof hier in Den Haag, samen met zijn bende van ontaarde medeplichtigen in de Chinese Communistische Partij.